بررسی میزان تاب آوری سکونتگاه های شهری-روستایی در برابر مخاطرات شهری
چکیده
امروزه تاب آوري به عنوان يکی از مهمترين عوامل تحقق پايداري در نظر گرفته می شود؛ زيرا جوامع تاب آور توانایی یا ظرفیت بالایی در برآورد، آمادگی، پاسخگویی و بازیافت فوری در زمینه اثرات بحران دارند.(تاب آوری سکونتگاه ها)
از طرفی همزمان با بزرگتر شدن شهرها و تنوع نیاز های شهری، در کنار آسیب‌ها و تهدیدهای طبیعی مسائل انسانی نیز شهرها را تهدیدخواهندکرد.
بنابراین لازمست تا به دنبال افزایش ظرفیت و توان سکونتگاه‌های شهری و ضریب تابآوری آنها، زمینه برای مدیریت با کیفیت شهرها برای نسل‌های آینده مهیا گردد.
لذا هدف پژوهش بررسی میزان تاب آوری سکونتگاه های شهری-روستایی در برابر مخاطرات شهری: مطالعه موردی منطقه 15 شهر تهران است. روش تحقیق با توجه به ماهیت کاربردی و براساس روش تحلیلی- پیمایشی است.
سوالات پژوهش شامل موارد ذیل است:
- چه رابطه ای بین مولفه ی تاب آوری اقتصادی و پایداری شهری در منطقه 15 شهر تهران در برابر بلایای طبیعی(زلزله) وجود دارد ؟
- چه رابطه ای بین مولفه ی تاب آوری اجتماعی و پایداری شهری در منطقه 15 شهر تهران در برابر بلایای طبیعی(زلزله) وجود دارد ؟
- چه رابطه ای بین مولفه ی تاب آوری نهادی و پایداری شهری در منطقه 15 شهر تهران در برابر بلایای طبیعی(زلزله) وجود دارد ؟
واژگان کلیدی: تاب آوری، سکونتگاه های شهری، مخاطرات شهری، منطقه 15
بیان مساله
امروزه وقوع مخاطرات طبیعی به عنوان پدیده ای تکرارپذیر محسوب می شود که در برخی از مواقع با آسیب های شدید مادی معنوی همراه است.
به همین دلیل اندیشمندان و متخصصان دانشگاهی و برنامه ریزان تالش می کنند با مبنا قراردادن رویکردها و الگوهای مختلف درراستای کاهش خسارت های مخاطرات طبیعی برنامه ریزی های مناسبی انجام دهند.
نظريه پردازان بر این باورند که بسياري از تمدن هاي بزرگ تاريخ ازجمله ماياها، نورسها، مينوانها و امپراطوري قديمي حصريها درنهايت به وسيله دشمنانشان و تأثيرات مخاطرات طبیعی (مانند سيل، خشکسالي، زلزله، سونامي و…) به زانو درآمده اند امروزه دولت ها برای کاهش اثرات مخاطرات طبیعی، راهبردهای متنوعی را در پیش می گیرند.
این از یکی از این رویکردها تاب آوری در برابر مخاطرات طبیعی است. مفهوم تاب آوری ارمغان تحول مدیریت مخاطرات دهه حاضر است.
امروزه دیدگاه ها و نظریه های مدیریت سوانح و توسعه پایدار هم به دنبال ایجاد جوامع تاب آور دربرابر مخاطرات طبیعی است.
ازاینرو از دیدگاه بسیاری از محققان تاب آوری یکی از مهمترین موضوع ها برای رسیدن به پایداری است.
تاب آوری به منزله راهی بـرای تقویت جوامع با استفاده از ظرفیت های آنها مطرح می شود و تعاریف، رویکردها، شاخص ها و الگوهای سنجشی متفاوتی درباره آن شکل گرفته است.
تابآوری توانایی یک سیستم اجتماعی برای عکس العمل و بهسازی خود بعد از حادثه است و مشمول قابلیت های بالقوهای می شود که سیستم را قادر می سازد فشارهای واردشده در اثر حادثه را جذب کند و بتواند از عهده یک رویداد و پسرویدادهای آن برآید.
میزان تاب آوری یک محیط به این معناست که محیط تا چه اندازه دربرابر عامل مانند زلزله می تواند به آرامی مرحله انتقال به یک محیط جدید را سپری کند و به محیطی پایدار تبدیل شود.(تاب آوری سکونتگاه ها)
بحث تاب آوری در مطالعات شهری و منطقه ای به دنبال کاهش آسیب های شهری مطرح شده است .
شهرهای تاب آور از طریق تعمیق درک ما از وضعیت موجود و حرکت به سمت راهکارهای پایدارتر می توانند نقطه عزیمت مناسبی فراهم کنند. این رویکرد به پیوند فرآیندهای اقتصادی، اجتماعی با فرآیندهای زیست محیطی کمک کرده و از آسیب پذیری فضایی، اقتصادی و اجتماعی شهرها جلوگیری نموده ودر نتیجه منجر به افزایش ظرفیت برای مقابله با تغییرات آهسته و ناگهانی است که در شهرها رخ می دهند.
از این روست که تبیین رابطة تاب آوری در برابر سوانح و بلایای شهری (طبیعی و انسانی) کاهش اثرات آن، با توجه به نتایجی که در بر خواهد داشت و تاکیدی که این تحلیل بر بعد تاب آوری دارد از اهمیت بالایی برخوردار است.
تاب آوری به عنوان مجموعه ای از ظرفیت ها می تواند از طریق مداخلات و سیاست ها توسعه یابد که به نوبه خود به ایجاد و افزایش توانایی جامعه در پاسخ و بازیابی در مقابل حوادث کمک می کند.
در تاب آور ساخت جامعه، تمرکز و توجه به ظرفیت های تطبیفی -که بخشی از فرایند بازگشت به شرایط قیل از وقوع بلایا است- تحت تاثیر عواملی مانند عوامل اجتماعی، اقتصادی، نهادی، زیرساختی و جامعه است، که در پاسخ به تغییراتی که پس از وقوع خطر به وجود می آید، اهمیت زیادی دارد.
لذا آنچه حائز اهمیت است، ارزیابی جوامع از لحاظ پایداری و برخورداری از شرایط اجتماعی، اقتصادی، نهادی و زیرساختی است که در نتیجه کمبودها و میزان آسیب پذیری ها در جوامع مشخص خواهد شد. (تاب آوری سکونتگاه ها)
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش به بررسی میزان تاب آوری سکونتگاه های شهری-روستایی در برابر مخاطرات شهری: مطالعه موردی منطقه 15 شهر تهران می پردازد.
نتیجه گیری
شهرها به واسطه تغییر و پویایی دائمیشان همواره در معرض خطرات و آسیب های جدیدی خواهند بود که نیازمند وجود روشها و الگوهای مناسبی جهت مواجهه و مدیریت این سوانح می باشند.
در واقع شهرها نیازمند رسیدن به سطحی تاب آور در ابعاد مختلف خود هستند. در چنین شرایطی شهرها و شهروندانشان آمادگی لازم را برای هر گونه چالش و حادثه ای (اعم از طبیعی و انسانی) را خواهند داشت و آن چه که مهم است اراده و خیزش این شهرها و مدیریت شهری آنها و حرکت گام به گامشان بسمت شهرهای آماده و نزدیکتر شدن به شهرهای تاب آور است.
نتايج يافته ها حاکي از آن است که در بين ابعاد مختلف تاب آوري، منطقه 15 شهرداری تهران به لحاظ ابعاد نهادي (با 48 درصد فاصله از حد بهينه) و سپس ابعاد کالبدي- فضايي (با 45 درصد فاصله از حد بهينه) وضعيت نامناسب تري دارد.
در بين شاخص ها نيز، به غير از دو شاخص «جمعيت زنان» و «جمعيت بالاي 65 و زير 6 سال»، از بعد اجتماعي و «مساحت مراکز اشتغال در بخش صنعت و کشاورزي» از بعد کالبدي- فضايي باقي شاخص ها از حد بهينه پايين تر است.
اما در اين ميان، شاخص «نسبت تخت هاي بيمارستان به جمعيت» مربوط به بعد تاب آوري کالبدي- فضايي، «سرمايه اجتماعي» از بعد تاب آوري اجتماعي، «مساحت مراکز کسب و کار بزرگ مقياس» از بعد تاب آوري اقتصادي و شاخص «عملکرد نهادي» از بعد تاب آوري نهادي وضعيت نامناسب تري دارند و بايد در اولويت برنامه ريزي قرار گيرند.(تاب آوری سکونتگاه ها)