حمل و نقل ریلی در توسعه
حمل و نقل ریلی در توسعه
مقدمهحمل و نقل ریلی در توسعه
:
یک سیستم حمل ونقل کارآمد، نیازمند وجود برنامه ریزی صحیح و مداوم برای شناسایی وضع موجود و مطلوب و ارائه راهکارهای اجرایی جهت طی مسیر از وضع موجود به وضع مطلوب می باشد.
پیچیدگی سیستم حمل ونقل منجر به این واقعیت می شود که بدون انجام بررسی های علمی و کارشناسی نتوان اقدام به برنامه ریزی درستی در این زمینه نمود.
در این راستا یکی از مهمترین مسائل این است که باید میزان تقاضا در سیستم مشخص باشد تا بتوان ظرفیت کافی را با توجه به سطح تقاضای پیش بینی شده طراحی نمود.
آنچه به مسائل حمل ونقل اهمیت می بخشد، نقش جامع و قاطع آن در کلیه سطوح زندگی انسانی است.
مطالعات انجام شده توسط بانک جهانی تائید بر آن دارد که بخش حمل ونقل، با هموار کردن امر مبادله و تجارت، موجبات رشد را، هم در سطح ملی و هم در سطح جهانی فراهم می آورد و امکان دسترسی به رفاه و تسهیلات ملی را افزایش می دهد.
با توجه به اثرات مخرب گازهای گلخانه ای و مشکلات محیطی ناشی از انتشار این آلایندهها و همچنین تجدید ناپذیری سوختهای فسیلی، کاهش استفاده از این منبع انرژی حائز اهمیت ویژهای است.
در این میان راه آهن به عنوان یک مکانیسم بسیار کارآمد در زمینه حمل و نقل درون شهری و برون شهری در کشورهای توسعه یافته و بسیاری از کشورهای در حال توسعه شناخته شده و از آن استفاده میشود.
اصولا قطارها با توجه به عدم ایجاد آلودگی هوایی و صوتی، دوستدار محیط زیست نیز هستند که با افزایش سرعت سفر، مطلوبیت بیشتری برای مسافران داشته و خواهند داشت.
از این رو می توان از قطارها به عنوان گزینهای بسیار مناسب در توسعه پایدار نام برد. تبیین و تشریح برتری به کارگیری راه آهن از دیدگاه توسعه پایدار آنقدر مهم است که در تسهیل هرچه بیشتر و بسط و گسترش خطوط ریلی که از معیارهای اقتصادی و زیست محیطی مختلفی برخوردار است، باید همواره استفاده کرد.
درجهان امروز، حمل و نقل ریلی از جمله بخش‌های زیربنایی اقتصاد است که فرآیند توسعه اقتصادی را تحت تاثیر قرارداده و اساس مبادلات بازرگانی و کلید توسعه اقتصادی و اجتماعی است.
برخی متخصصان حمل و نقل براین باورند که بین کارآیی در بخش حمل و نقل و کارآیی عمومی اقتصاد و رشد اقتصادی، رابطهای مستقیم وجود دارد و حمل و نقل را واسطه میان فعالیتهای کشاورزی، صنعتی، بازرگانی و خدماتی در سطح ملی و بینالمللی میدانند.
به اعتقاد بسیاری از اقتصاددانان بینالمللی، مطالعات انجام شده در سطح کلان اقتصادی برخی کشورها نشان میدهد که سرمایه گذاری در حمل ونقل ریلی موجب افزایش رشد اقتصادی این کشورها شده و با افزودن بر بازدهی اجتماعی در سرمایه گذاریهای خصوصی موجبات سرمایه گذاری درزیرساختهای حمل و نقل را فراهم آورده است.
صنعت حمل ونقل ریلی در ایران نیز طی دوران مختلف، با فراز و فرودهایی همراه بوده و هدف اصلی آن، تلاش برای رسیدن به جایگاهی مطلوب و فردایی بهتر است و با توجه به موقعیت سوق الجیشی کشور درمنطقه، ایجاد سیستم حمل و نقل ریلی کارآمد درتوسعه اقتصادی اجتماعی، جایگاه و نقش ویژه ای دارد.
نتیجه گیریحمل و نقل ریلی در توسعه حمل و نقل ریلی در توسعه
راه‌آهن به عنوان شريان ارتباط مؤثر، جايگاه ويژه‌اي در رشد و توسعه اقتصادي تمامي كشورهاي دنيا دارد.
قابليت توان حمل بار انبوه و جابجايي مسافر و صرفه‌جويي در مصرف انرژي و ايمني بسيار بالا و پيشگيري در آلودگي محيط زيست از اهميت خاصي برخوردار است، بخصوص راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران كه در سالهاي اخير با توسعه و اتصال راه‌آهن بافق به بندرعباس به طول ۶۲۶ كيلومتر گام بزرگ و موثري برداشته است كه با اين پيشرفت جاده ابريشم را احياء و زنده خواهد كرد.
نقش اساسي و كليدي حمل و نقل در رشد اقتصادي و توسعه پايدار از دو بعد توسعه ملي و قيمت تمام شده كالا قابل بررسي است و يكي از اهرمهاي توسعه ملي، توجه به عوامل زيرساختي است كه در رأس آنها شبكه سراسري حمل و نقل ريلي قرار دارد.
شبكه ريلي از نخستين سالهاي قرن حاضر يكي از اساسي‌ترين جابجايي كالا و خدمات به حساب آمده و بسياري از كشورهاي جهان، تحول بنيادي اقتصادي خود را مديون اين ابزار كارآمد هستند.
اكنون پس از حدود يك قرن راه‌آهن هنوز موقعيت كارساز خود را دارد و توسعه بهره‌گيري از آن بخشي از شاخصهاي پيشرفت را تشكيل مي‌دهد، به طوريكه قرن ۲۱ را قرن رستاخيز راه‌آهن ناميده‌اند.
در صورتي كه تجربه كشورهاي پيشرفته صنعتي را مورد توجه قرار دهيم، نتايج حاصله نشان مي‌دهد كه يكي از علل مهم موفقيت و رشد اين كشورها طراحي بهينه شبكه حمل و نقل و توجه به بخش‌هاي زيرساختي به ويژه راه‌آهن بوده است.
يكي از مزيت‌هاي مهم حمل و نقل ريلي نسبت به ساير شقوق حمل و نقل، حفظ محيط زيست است كه امروزه در مسائل توسعه يك پارامتر حساس و تعيين‌كننده به شمار مي‌رود، عامل ديگري كه به مزيت راه‌آهن كمك مي‌كند، نقش هزينه سوخت است.
در واقع اگر هزينه‌هاي جابجايي را در چند بند مانند هزينه وسيله نقليه، قطعات يدكي، هزينه نگهداري خلاصه كنيم، باز شبكه راه‌آهن توجيه‌پذير است و اهميت خود را نشان مي‌دهد.
در صورتيكه مزيت‌هاي اقتصادي و مزيت‌هاي نسبي يك صنعت را با شقوق ديگر حمل و نقل مقايسه كنيم، طبيعتاً بهتر مي‌توانيم مسائل اقتصادي حمل و نقل با راه‌آهن را نشان دهيم.
بطور كلي در حمل و نقل سه يا چهار عامل تعيين‌كننده استهلاك، مصرف انرژي، سوانح، و آلودگي محيط زيست وجود دارد كه هر يك از آنها امروزه به عنوان شاخصهاي مهم توسعه، مطرح شده‌اند.
صنعت حمل و نقل به عنوان پيش‌نياز و زيربناي توسعه پايدار نقشي اساسي و كارآمد در باروري امكانات و استعدادهاي بالقوه جوامع داشته كه از طريق جابجايي بار و مسافر، پيوند ناگسستني بين عوامل مختلف رشد و توسعه را فراهم مي‌آورد .
موجب برقراري و تقويت هرچه سريعتر بخش‌هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشورها مي‌شود كه بدين ترتيب نقش و اهميت خود را به عنوان يكي از موثرترين شاخصهاي رشد و توسعه نمايان مي‌سازد.
وجود نواحي حاشيه‌اي و دورافتاده، وسعت و پراكندگي زياد قطب‌هاي صنعتي و توليدي، كانونهاي جمعيتي و منابع معدني و طبيعي، شرايط استراتژيك منطقه‌اي و بسياري عوامل ديگر، اهميت ارتباطات در گسترش بستر توسعه و بارور ساختن توانايي‌ها و امكانات رشد در جوامع را مشخص مي‌كند.
در ميان زير بخش‌هاي حمل و نقل، راه‌آهن به عنوان شريان ارتباطي موثر، جايگاه ويژه‌اي را مانند ايمني، صرفه‌جويي‌هاي اقتصادي و سوختي، جلوگيري از آلودگي‌ها و نزديك شدن به استانداردهاي زيست محيطي با توجه به افزايش قيمت سوخت در آينده و توجه به تعهد مؤكد جهاني به حفظ محيط زيست و همچنين وابستگي غيرقابل انكار صنعت فولاد و معادن در رشد و توسعه اقتصادي تمامي كشورها، به خود اختصاص داده است.
بنابراين با توجه به نقش اساسي و كليدي حمل و نقل در اقتصاد و توسعه اقتصادي، پروسه انتخاب سيستمهاي مختلف حمل و نقل و تلفيق آنها با يكديگر امر مهم در برنامه‌ريزي توسعه مطلوب كشور است.
ويژگي‌هاي صنعت حمل و نقل ريلي:
برخي از ويژگي‌هاي بازر حمل و نقل ريلي در مقايسه با ساير روش‌هاي حمل و نقل عبارتند از:
- حمل و نقل انبوه در مسيرهاي طولاني و ترانزيت
- سرعت بالا در تخليه و بارگيري
- مديريت و كنترل متمركز جهت ارتقاء ايمني و امنيت ملي
- سطح ايمني برتر
- هزينه كمتر
- صرفه‌جويي در كاهش مصرف انرژي
- اختصاصي بودن شبكه حمل و نقل ريلي و ضريب امنيتي بالاتر آن
- آلودگي كمتر محيط زيست
- انرژي و حمل و نقل
يكي از مصرف‌كنندگان عمده انرژي از نوع فرآورده‌هاي نفتي، بخش حمل و نقل كشور است.
به طور متوسط ساليانه ۲۵ درصد انرژي توليد شده كشور در بخش حمل و نقل جاده‌اي بيشترين مصرف‌كننده انرژي نهايي در ميان شقوق مختلف حمل و نقل است، به طوري كه اين بخش 89.5 درصد بنزين و 49.6 درصد نفت گاز را مصرف مي‌كند، در اين ميان راه‌آهن از امتيازات ويژه در زمينه مصرف انرژي برخوردار است.
مطابق بررسي‌‌هاي به عمل آمده از جمله گزارش بانك جهاني، ميزان مصرف انرژي در حمل و نقل ريلي به ازاي حمل هر يك هزار تن بار ناخالص بالغ بر ۷/۶ ليتر است در صورتي كه همين مقدار حمل بار با حمل و نقل جاده‌اي شاخص مذكور برابر با ۳۳ ليتر است.
لذا با مبنا قرار دادن مقدار فوق و اعمال ضريب نسبت بار خالص به بار ناخالص در حمل و نقل ريلي و جاده‌اي صرفه‌جويي در مصرف سوخت در حمل و نقل ريلي در ازاي حمل يك ميليون تن كيلومتر بار خالص معادل ۳۲۵۰۰ ليتر است.
به عبارت ديگر چنانچه مصرف سوخت قطار ۱۰ برابر نسبت به مصرف سوخت كاميون افزايش يابد، بار حمل شده توسط قطار ۵۰برابر افزايش خواهد يافت.
جدا از مسأله مصرف بهينه و مطلوب اين نوع سوخت، موضوع نبود تأثيرگذاري منفي در محيط زيست هم قابل توجه است كه از آلوده شدن هوا و محيط زيست به وسيله ۳۲۵۰۰ ليتر نفت و گاز جلوگيري به عمل آمده است.
در حال حاضر مي‌توان گفت بيش از ۹۸ درصد بنزين مصرفي و حدود نيمي از نفت گاز مصرفي كشور سهم بخش حمل و نقل بوده است.
نتايج مطالعات در سال ۱۳۸۹ نشان مي‌دهد كه حدود ۹۳ درصد مواد نفتي در بخش حمل و نقل جاده‌اي و فقط ۲ درصد آن به حمل و نقل ريلي اختصاص يافته كه كل مصرف فرآورده‌هاي نفتي در بخش حمل و نقل معادل ۲۶۵ميليون بشكه معادل نفت خام بوده است.
يكي از مزيت‌هاي مهم حمل و نقل ريلي آلودگي كمتر زيست‌محيطي است كه امروزه در مسائل توسعه يك پارامتر حساس و تعيين‌كننده به شمار مي‌رود.
با شروع قرن بيستم به علل گوناگون، تعادل مطلوب و بسيار حساس و ظريفي كه بين فعاليتهاي انساني و منابع محيط زيست وجود داشت، شروع به تغيير كرد.
در نتيجه انقلاب صنعتي، شهرنشيني و توزيع نامعقول جمعيت و بخصوص تراكم جمعيت شهري تغيير در الگوي مصرف و بهره‌برداري از منابع و كيفيت زندگي و مهاجرتهاي شتابان و فزاينده ملي و منطقه‌اي به عنوان پديده‌هايي نوين پا به عرصه وجود نهادند.
در ميان عوامل مؤثر بر محيط زيست، حمل و نقل مهم‌ترين تأثير را بر محيط زيست داشته است.
لذا براي جلوگيري از تخريب محيط زيست مي‌بايست حمل‌ونقل سازگارتر با محيط‌زيست را در توسعه در نظر گرفت.
تحقيقات نشان مي‌دهد كه حمل و نقل جاده‌اي در اين بخش سهم بيشتري از انتشار گازهاي آلاينده و گلخانه‌اي را نسبت به ساير زيربخش‌هاي حمل و نقل به خود اختصاص داده است به نحوي كه ۹۲ درصد از NOX، ۱/۸۹درصد SO۲، ۹/۹۸ درصد از CO و ۲/۹۴ درصد از CO۲ انتشار يافته از بخش حمل و نقل ناشي از اين زيربخش بوده است.
با توجه به آلاينده‌هاي زيست محيطي ناشي از حمل و نقل ملاحظه مي‌شود كه راه‌آهن به اندازه‌اي كه جاده در موازنه محيطي دخالت دارد، تغيير ايجاد نمي‌كند يا به عبارت ديگر مي‌توان گفت حمل و نقل ريلي با محيط زيست سازگارتر است و به دليل همين امر حمل و نقل ريلي را حمل و نقل سبز ناميده‌اند.
اثرات آلوده‌‌كنندگي بخش حمل و نقل جاده‌اي نسبت به حمل و نقل ريلي از مصرف فقط گازوئيل ۵۴ برابر است. اگر مصرف بنزين و اثرات آلوده‌‌كنندگي آن هم مورد مقايسه قرار گيرد، عدد نزديك ۸۶ برابر خواهد رسيد.
يعني در مجموع حمل و نقل جاده‌اي ۸۶ برابر راه‌آهن، محيط زيست را آلوده و تخريب مي‌كند.
راهكارهاي افزايش سهم راه‌آهن:
افزايش ظرفيت خطوط يكي از مسائل جدي است كه مي‌تواند به وسيله راه‌آهن‌ها اتخاذ شود. لازم به ذكر است
همان طوري كه استفاده از تجهيزات پيشرفته در نيروي كشش و يا علائم ارتباطي داراي امتيازي است به همان صورت هم برنامه‌ريزي دقيق استفاده از اين تجهيزات در زمينه بهره‌برداري و مهندسي باعث افزايش و باقي ماندن عملكرد در سطح بالايي از كارايي مي‌شود.
برای مشاهده مطالب بیشتر به سایت www.farzdon.ir مراجعه نماید.