تغييرات ژنتيکي در نظام بين¬الملل
تغييرات ژنتيکي در نظام بين¬الملل
انجام مقاله حقوق
ورود ژنتيك به زندگي بشر موجب شكل‌گيري تغييرات بسياري در حيات بشر امروز شده، به گونه‌اي كه به تعبيري دانش ژنتيك آينده هزاره سوم است.
لذا نهادهای حقوقی بین المللی چه در سطح جهانی و چه منطقهای ناگزیرند که نسبت به فناوری تغییرات ژنتیکی و ایجاد تغییرات و نوآوریهایی در قوانین و مقررات مرتبط با آنها، واکنش نشان دهند.
در موضوع تغییرات ژنتیکی و نظام حقوقی حاکم بر آن تنها سازمانهای بینالمللی جهانی فعالیت نداشتهاند، بلکه بسیاری از سازمانهای بینالمللی منطقهای که تا حدودی به موضوعات حقوق بشری می پردازند، نیز به این مسئله توجه بسزایی داشته اند.
با توجه به تاثيرات شگرف ژنتيك و نيز هراس از پيامدهاي منفي اين دانش بر ادامه حيات انسانها، عده‌اي كاملاً طريق مخالفت را برگزيده‌اند و عده‌اي نيز با لحاظ قيودي اين دانش را پذيرا شده اند.
در اين ميان و با توجه به اينكه نظر گروه دوم مقبول‌تر و منطقي‌تر است و از سويي هيچگاه نمي توان مانع علوم گرديد، چرا كه آنها خواسته يا ناخواسته راه خود را ادامه مي دهند، بهتر آن است كه با وضع قواعد و قوانين آن را مقيد نمود.
در اين خصوص برخي كشورها از جمله آمريكا، اقدام به وضع قوانيني نموده اند، كه مي تواند الگوي مناسبي برای سایر کشورها در اين مورد باشد.
با توجه به اهمیت کاربرد زیست فناوري در توسعه پایدار، جمهوري اسلامی ایران نیز در موضوعات مرتبط با ژنوم انسانی و همچنین ایجاد تغییرات ژنتیکی در ژن گیاه و حیوان عملکردهایی داشته است که سزاوار بررسی دقیق از سوی علمای حقوق، اخلاق و مذهب می باشد.
تغييرات ژنتيکي در نظام بين¬الملل
رابطه بین تغییرات ژنتیکی و نظام بین الملل حقوق بشر
از آنجا که قلمرو فعاليت حقوق بشر مسائل مرتبط با حقوق ذاتي و بنيادين انسان ميباشد و از آن جهت که فناوري ژنتيک در اکثر موارد ارتباط نزديکي با اين حقوق پيدا ميکند، ميتوان اذعان نمود بين فناوري ژنتيک و حقوق بشر پيوندي ناگسستني وجود دارد.
به طور مثال در زمينهي تغييرات ژنتيکي در گونههاي گياهي، در علوم کشاورزي و تغذيه عليرغم اينکه با توليد نوع خاصي از گياهان به نام تراريخته در توليد انبوه محصولات غذايي به کشورهاي فقير کمک بسزايي ميشود، اما به دليل بهرهگيري از آفتکشهاي قوي در توليد اين محصولات و آسيب جدي به سلامتي انسان اين امر از جانب مجامع بينالمللي مورد تاييد قرار نگرفت.
در حقيقت مجامع بينالمللي در بهرهگيري از چنين روشهايي تاکيد اساسي بر سلامت انسان و نيز حق دسترسي به منابع غذايي سالم مينمايند.
کمک به حل مشکلات زوجهاي نابارور از دیگر خدمات فناوري ژنتيک به بشر است، اما مسئله به اينجا ختم نميشود بلکه در بسياري موارد به زوجهاي بدون مشکل باروري نيز در زمينه تعيين جنسيت جنين کمک ميکند، اينجا از ديگر موارد برخورد حقوق بشر با فناوري ژنتيک است، زيرا در اغلب موارد منجر به انتخاب جنس مذکر براي جنين ميشود که نوعي تبعيض جنسيتي را بدنبال دارد.
هيچ ترديدي نيست كه هرجا اهداف علم حقوق اقتضا كند و موضوعات مرتبط با حقوق انسانها همچون حق حیات، حق دسترسی به غذای سالم و یا سایر حقوق بنیادین بشر مطرح باشد.
حوزه حقوق هم محسوب ميشود. در مورد اينكه ميدان فعاليتهاي حقوق كجا است، نظرات بسياري ارائه شد، كه براي نمونه ميتوان به تئوري خطر اشاره کرد.
بدین مفهوم که هرجا كه بشر احساس كند به نوعي در خطر است بايد عاقلانه پا در آن عرصه بگذارد و مهمترين جايي كه بشر احساس خطر ميكند جايي است .
كه خود قدم پيش گذاشته مانند پیشرفتهای نوین علمی از جمله فناوری ژنتیک که در کنار مزایای این علوم خطرات ناشی از آن می بایست مدنظر قرار گیرد و اينجا است كه بايد علم حقوق چاره انديشي كند.
فناوری ژنتیک و ایجاد تغییرات ژنتیکی، به عنوان تكنولوژي جديد دهه‌هاي اخير، با بيمها و اميدهاي بسيار، آمده است تا حقوق بشر را به واكنش برانگيزد و اگر حقوق بینالملل بشر به لحاظ وظايفي كه دارد.
در حوزه ایجاد تغییرات ژنتیکی نامطلوب در ژنوم انسانی و ژنهای گیاهی و حیوانی وارد نشود به اهداف و آرمانهاي خود که همانا حمایت از حقوق انسانها و جلوگیری از تضییع حقوق اساسی بشر است، پشت كرده است.
شايد به اين دليل كه تغییرات ژنتیکی ساحتهاي بسياري از زندگي انسان، از جمله در موضوعات پزشكي، دارويي، غذايي، محيط زيست و غیره را مورد توجه قرار داده است كه بي‌شك خالي از فعاليتهاي مخاطره آميز نيست.
استفاده از مواد شيميايي و مصنوعي در فرآيند توليد، گرچه توليد ارزان و وسيع محصولات را به همراه داشته، نگرانيهايي را نيز درباره سلامت طبيعت و زندگي انسان پديد آورده است.
به همين جهت است كه امروزه محيط زيست در چارچوب مسائل مربوط به حقوق بشر مورد بحث و بررسي قرار ميگيرد، لذا اعلاميهي رسمي كنفرانس بين المللي سازمان ملل متحد در خصوص محيطزيست در استكهلم حق بر محيط زيست يعني حق داشتن محيط زيستي سالم را همچون آزادي و برابري از حقوق بنيادين انسانها تلقي نمودهاست.
پیش طرح سومین میثاق بینالمللی حقوق همبستگی و منشور جهانی طبیعت نیز که در سال 1982 میلادی به تصویب مجمع عمومی رسیدهاست و اعلامیه ریو از جمله اسناد بینالمللی است که به موضوع محیط زیستسالم و ارتباط آن با حقوق بشر میپردازند.
همچنين در اصلاحيه هاي كنوانسيون اروپايي حقوق بشر مسئلهي محيط زيست به عنوان يك حق و آسيب به محيط زيست، آسيب به يك حق قلمداد شده است.
انجام پروپوزال حقوق
تغييرات ژنتيکي در نظام بين¬الملل
گفتار ششم: حمايت از حقوق بشر در مقابل تغييرات نامطلوب ژنتيکي در ایران
دستيابي دانشمندان كشورمان به تكنولوژي سلولهاي بنيادين و همانندسازي برخي پستانداران، در اين زمينه ايران را از نظر تكنولوژيكي جزء پيشگامان اين فناوري در جهان قرار داده است.
ولي از نظر حقوقي و تصويب قوانين لازم و جرم انگاري هنوز نتوانسته است همگام با اين پيشرفت تكنولوژيكي گام بردارد.
اگرچه غالباً پس از ظهور پديدهها و بروز مسائل مربوطه، دستگاه قانونگذار اقدام به تهيه و تصويب قانون براساس نيازهاي موجود و پيش بينيهاي آتي ميكند.
ولي چنانچه شكاف زماني بين بروز پديده ها و تدارك مقررات لازم، طولاني شود به ويژه در مورد موضوعات مهم و حياتي كه داراي ابعاد گسترده و زواياي پنهان مي باشند، خطرناك بوده و چه بسا مايه فساد و تباهي و پيامدهاي جبرانناپذير گردد.
در بررسي حقوق موضوعه و قوانين موجود كشور، قانون يا مصوبهاي كه صريحاً به دستکاری ژنتیکی، همانندسازي مولد انسان و يا حتي همانندسازي غيرمولد (تحقيقاتي- درماني) پرداخته باشد، يافت نمیگردد.
بدين ترتيب چنانچه فرد يا افرادي به شبيهسازي انسان مبادرت ورزند از نظر مباني قانوني و اصول حقوقي نميتوان برخوردي قانوني با آنان كرد.
چرا كه با عنايت به اصل اساسي قانوني بودن جرايم ومجازاتها نميتوان عملي را بدون وجود عنصر قانوني جرم تلقي كرد و براي آن مجازات در نظر گرفت و فعل يا ترك فعلي را مي توان واجد عنوان مجرمانه تصور نمود كه قانوني مقدم بر آن تصويب شده باشد كه در آن قانون فعل يا ترك فعل مورد نظر جرم قلمداد گرديده، براي آن مجازات تعيين شده باشد.
گفتار هفتم: حمايت از حقوق بشر در مقابل تغييرات نامطلوب ژنتيکي در ايالت متحده آمريکا
در ايالات متحده آمریکا، سياست فن‌آوري ژنتيكي جديد، به گونه‌اي دو قطبي شده است كه گويي تمامي راه‌ها به بن‌بست رسيده است.
جناح مذهبي بر روي ممنوعيت كامل هرگونه تحقيق بر روي نطفه‌ي انسان اصرار مي‌ورزد، در حالي كه منافع تحقيقات زيست‌شناسي و صنعت بيوتكنولوژي، آزادي كامل از هرگونه نظارت هدفمند عمومي و پاسخگويي را ايجاب ميكند.
به طور کلی مجموعه قوانین بیوتکنولوژی انسانی در آمریکا، هم از نظر صلاحیت قضایی و هم ماهوی فاقد یکپارچگی است.
ابزار کنترل کننده قوانین بیوتکنولوژی مدرن در آمریکا موافقت داوطلبانه، تحریمهای اداری و مجازاتهای کیفری را شامل میشود.
در موضوع شبیهسازی انسان، ايالات متحده امريكا «قانون منع شبيهسازي انسان و حمايت از تحقيقات سلولهاي بنيادين»را در سال 2002 به تصويب سنا رساند كه پس از برخي اصلاحات در سال 2003 به تصويب كنگره رسيد.
در اين قانون، شبيهسازي انسان صريحاً جرم معرفي شده و هر شخص حقيقي يا حقوقي كه به آن مبادرت ورزد با برخورد دستگاه كيفري مواجه خواهد شد. در سطح ايالتي، برخي ايالاتپا را فراتر نهاده، تمام گونههاي شبيهسازي را قانونگذاري كرده اند.
در زمینه سازمانها و موسساتی که در موضوع دستکاری ژنتیکی و ژن درمانی در آمریکا فعالیت میکنند، میتوان به کمیته مشورتی دی ان ایاشاره کرد.
برجستهترین گروهی که راهکارهایی را در زمینه دی ان ای دارای صفات ارثی جدید و ژن درمانی در انسان ارائه میدهد، کمیته مشورتی دی ان ای وابسته به انستیتوی ملی بهداشت است که تنها در مورد پژوهشهایی که توسط موسسات مورد حمایت انستیتوی ملی بهداشت انجام میشود، صلاحیت قضایی دارد.
نتیجه گیری
موضوع تغییرات ژنتیکی مانند سایر موضوعات حقوقی و علمی موافقان و مخالفان خود را دارد.
برخی از طرفداران تغییرات ژنتیکی در نوع انسان معتقدند که اگر این تغییرات با اهداف درمانی صورت گیرد و در آن اهداف اصلاح نژادی و تولید انسانی همچون کالا مطرح نباشد، میتوان از این تغییرات در ژنوم انسان حمایت کرد
این دسته از طرفداران از آن جهت حاضر به همراهی با گروه مقابل نیستند که معتقدند در حیطه حقوق بشری که مخالفان تغییرات ژنتیکی به آن استناد میکنند، «حق بر سلامتی» به عنوان یک حق اساسی بشری وجود دارد و از چنان جایگاهی برخوردار است که حتی برای اجرای دیگر حقوق بشری نیز ضروری قلمداد میشود.
معتقدان به مغایرت تغییرات ژنتیکی انسان در جهت تولید نوع برتر با کرامت فردی و جمعی بشر، خواهان اعمال ممنوعیت و محدودیتهای ضروری در عرصه جهانی توسط مراجع بین المللی شده‌اند؛ تا از این طریق از سوء استفادههای احتمالی که منجر به نقض کرامت بشر خواهد شد، به بهترین نحو جلوگیری شود.
چنین به نظر میآید اقداماتی که توسط مراجع بینالمللی از قبیل سازمان ملل متحد، یونسکو و سازمان بهداشت جهانی در خصوص محدود ساختن دستکاری ژنتیکی در انسان و همچنین شبیه سازی مولد به عنوان یکی از مصادیق دستکاری ژنتیکی صورت گرفته است، به همین منظور بوده است.
از دیدگاه برخی از مخالفان، مهمترین نکته در تغییرات ژنتیکی در نوع انسان این است که ابتدا باید مشخص شود که آیا ایجاد تغییراتی که در نظر است، نسبت به ترکیب ژنتیکی سلول صورت پذیرد، جنبه درمانی دارد یا خیر، زیرا در صورتی که این روش، جنبه معالجه و درمان نداشته و فقط برای تغییر برخی صفات یا ویژگیهای فرد بکار میرود، در نهایت عواقب سوء و ناگواری را بهدنبال خواهد داشت و حساسیتهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را برخواهد انگیخت.
در موضوع شبیهسازی انسان به عنوان یکی از مصادیق تغییرات ژنتیکی، ايالات متحده امريكا «قانون منع شبيهسازي انسان و حمايت از تحقيقات سلولهاي بنيادين» را در سال 2002 میلادی به تصويب سنا رساند كه پس از برخي اصلاحات در سال 2003 میلادی به تصويب كنگره رسيد.
در اين قانون، شبيهسازي انسان صريحاً جرم معرفي شده و هر شخص حقيقي يا حقوقي كه به آن مبادرت ورزد با برخورد دستگاه كيفري مواجه خواهد شد.
همچنین در آمریکا سازمان اداری غذا و دارو که تحت نظارت دپارتمان بهداشت و خدمات انسانی فعالیت میکند، ملزم است که بر امور مربوط به اخلاق زیستی و ایمنی محصولات ناشی از تغییرات ژنتیکی، نظارت داشته باشد و پس از اطمینان از بیخطر بودن و کارآمد بودن این محصولات، آنها را مورد تایید قرار دهد.
ضمانت اجرا و ابزار کنترل کنندهی قوانین بیوتکنولوژی مدرن در آمریکا، موافقت داوطلبانه، تحریمهای اداری و مجازاتهای کیفری را شامل میشود.
تغييرات ژنتيکي در نظام بين¬الملل
ايران از نظر تكنولوژي جزء پيشگامان اين فناوري در جهان است، ولي از نظر حقوقي و تصويب قوانين لازم و جرم انگاري هنوز نتوانسته است همگام با اين پيشرفت تكنولوژي گام بردارد.
ايران عليرغم اينكه در زمره ده كشور برتر صاحب اين فناوري است، هنوز سياست کيفري مشخص و روشني در اين خصوص اتخاذ نکرده است.
از آنجا كه اين گونه مباحث مرز داخلي نميشناسد، ميتوان از تجارب و اقدامات ديگر كشورها و قوانين موضوعه آنها و مباحثات مربوط به تصويب قوانين مذكور، جهت طراحي الگويي مناسب بهره جست.
انجام پایان نامه حقوق
برای مشاهده مطالب بیشتر به سایت www.farzdon.ir مراجعه نماید .